کاپنوگراف

دستگاه کاپنوگراف میزان کربن دی اکسید تولید شده در انتهای بازدم (ETCO2) توسط بیمار را اندازه گیری می کند و آن را روی صفحه ی نمایش نشان می دهد. روش اندازه گیری این دستگاه به صورت لحظه ای و غیر تهاجمی است؛ یعنی لازم نیست به طور پیوسته از خون شریانی نمونه گیری کند تا میزان دی اکسید کربن خون مشخص شود. کاپنوگراف یا کپنوگراف به ایمنی بیمار حین عمل جراحی و بیهوشی بسیار کمک می کند. علم کاپنوگرافی (کپنوگرافی) از سال 1943 تحولات بسیاری پیدا کرده است و در دهه ی 70 در اروپا و دهه ی 80 در آمریکا، به یکی از بخش های ضروری بیهوشی در اتاق عمل تبدیل شد. امروزه این دستگاه برای تمام بیمارانی که تحت بیهوش عمومی قرار می گیرند استفاده می شود. 

میزان دی اکسید کربن از طریق یک نمودار، روی صفحه ی نمایش به شکل یک طول موج و بر حسب میلیمتر جیوه و زمان نشان داده می شود که آن را کاپنوگرام می نامند. به وجود آمدن تغییرات در کاپنوگرام که در واقع فشار نسبی دی اکسید کربن است، می تواند نشان دهنده ی نوعی بیماری مثل بیماری های ریه یا نارسایی های قلبی باشد. در واقع بررسی ETCO2 که به بیشترین مقدار دی اکسید کربن در انتهای هر موج تنفسی گفته می شود  و تغییرات در آن، به کادر درمان کمک می کند شدت بیماری و نوع درمان لازم را تشخیص دهند. برای مثال، کاهش ناگهانی ETCO2 می تواند نشان دهنده ی آمبولی ریه، کاهش برون ده قلبی، انسداد راه های هوایی و قطع مدار تنفسی باشد.  

هدف اصلی متخصصین بیهوشی این است که از کمبود اکسیژن در خون بیمار یا هیپوکسمی (Hypoxemia) که گاهی منجر به آسیب مغزی می شود، جلوگیری کنند و کاپنوگرافی به متخصصین در این راه بسیار کمک می کند. به خاطر مزایای بسیار این دستگاه، استفاده از آن تنها به اتاق عمل محدود نشده و از آن در اورژانس، بخش مراقبتهای ویژه، صحنه های تصادف و دیگر موقعیت های پزشکی استفاده می شود.

علاوه بر مواردی که ذکر شد، ، استفاده از کاپنوگراف به عنوان یک شاخص مطمئن در لوله گذاری نای یا اینتوبه (Intubation) به کادر درمان برای اطمینان از درستی نحوه ی جای گیری لوله ی انتوبه کمک می کند. انتوبه کردن ایجاد برشی در نای است که برای باز کردن راه هوایی بیمار ایجاد می شود. این بدین معنی است که اگر دستگاه اثری از دی اکسید کربن نشان ندهد، یعنی لوله به جای نای در مری قرار گرفته است و لازم است به سرعت تدابیر لازم انجام گیرد. کاپنوگرافی همچنین می تواند اطلاعاتی در مورد خون رسانی ریه، الگوی تنفسی و تهویه راه های هوایی نیز در اختیار ما قرار دهد.

علاوه بر مراقبت های پیش بیمارستانی و کنترل سطح اکسیژن در بدن هنگام بیهوشی ، از کاپنوگرافی در حین انجام احیای قلبی یا CPR نیز استفاده می شود تا تاثیر ماساژ قلبی و کیفیت گردش خون به درستی بررسی شود. در طول بیهوشی بیمار، این دستگاه اطلاعاتی از جمله شرایط تنفسی بیمار، قطع شدن مسیر تهویه و نشت هوای دم را در اختیار تیم جراحی قرار می ‌دهد. لازم به ذکر است، اکسیژناسیون (Oxygenation) و تهویه       (ventilation) نیز از موارد به خصوصی هستند که می بایست در بیماران اینتوبه شده و بیمارانی که دچار بی اختیاری در نفس هستند، بررسی شود.

همان طور که می دانیم، پالس اکسیمتر ها اطلاعات در رابطه با اکسیژن را به صورت لحظه ای در اختیار کادر درمان قرار می دهند. این در حالی است که دستگاه کاپنوگراف اطلاعات لحظه ای در رابطه با ونتیلاسیون، متابولیسم و ... را ارائه می دهد. برای مثال چگونه دی اکسید کربن چگونه از طریق عروق جا به جا می شود یا توسط دستگاه ریوی از بین می رود.

این دستگاه از طریق نازال کانولا یا لوله و ماسک به بیمار متصل می شود و اطلاعات لازم را روی مانیتور به نمایش می گذارد. مانیتور های کاپنوگرافی بر اساس ساختار به دو دسته تقسیم بندی می شوند:

در مانیتور های mainstream که به آن اصلی، مستقیم یا مین استریم نیز گفته می شود، سنسور دی اکسید کربن (CO2) مستقیم به لوله ی تراشه وصل می شود و گاز تنفسی که در اینجا کربن دی اکسید است را مستقیم در گردش خون اندازه می گیرد؛ یعنی مقدار دی اکسید کربن حذف شده از خون توسط ریه را نشان می دهند. زمان پاسخ دهی این روش نسبت به Side Stream سریع تر است اما فقط در شرایطی می توان از آن استفاده کرد که شخص اینتوبه شده باشد.

در مانیتور های Side Stream که به آن ها فرعی، غیر مستقیم یا ساید استریم نیز گفته می شود، سنسور CO2 درون مانیتور تعبیه شده است و گاز تنفسی از طریق نمونه برداری از هوای بازدم در راه های هوایی با استفاده از نازال کانولا اندازه گرفته می شود؛ یعنی میزان دی اکسید کربنی که جریان خون و بافت تولید می کند را نشان می دهد. استفاده از این روش در بیمارستان ها شایع تر است. از دیگر مزایای مانیتورهای ساید استریم، قابلیت اندازه گیری N2O است. همچنین این دستگاه می تواند برای افرادی استفاده شود که اینتوبه نشده اند یا به عبارتی دیگر لوله ی نای برای آن ها استفاده نشده است.